EVLİLİKTE İLETİŞİM

Evlilik; karmaşık, sürekli değişen ve iki kişinin daha önce hiç karşılaşmadıkları sorunları beraberce çözmek zorunda oldukları bir ilişkiler sistemidir. Bu sistemin içinde eşin yanı sıra, yakınlar ve çocuklar yeni sorumluluklarla birlikte yeni iletişim alanları da oluştururlar. Bu yeni kurulan sistemin içinde, elbette çatışmalar, kızgınlıklar, sorunlar yaşanabilir. Evliliklerde yaşanan sorunların en önemli nedenlerinden birisi iletişim eksikliğidir. Evlilik sorunlarının üstesinden gelmek doğru iletişim yöntemlerini kullanarak mümkündür.

Peki evlilikte etkili iletişim kurabilmek için neler yapılmalı? Eşler birçok zaman çok basit bazı iletişim yöntemlerini uygulayamadıkları için evliliklerde sorunlar büyüyor ve işin içinden çıkılmaz hal alıyor. Öncelikle eşinize bir isteğinizi, duygunuzu, düşüncenizi ya da bir sorunu ileteceğinizde, ne istediğinizi tam olarak bilin. Konuyu açık bir biçimde anlatın ve eşinizin buna tepkisinden hareket ederek yolunuza devam edin. Eşiniz sizin kafanızın içinde ne olduğunu bilemeyebilir. “Arkadaşlarımla görüşmemi neden engellemeye çalışıyorsun” yerine “arkadaşlarımla görüşüp görüşmeme kararı bana ait, bu konuya müdahale etmeni istemiyorum” ifadesi daha doğrudur ve ne istediğinizi eşinize anlatmak için daha iyi bir yoldur. “Sen” yerine “ben” kullanın. Hep geç kalıyorsun yerine “beklemekten hoşlanmıyorum” veya “dağınıksın” yerine “senin dağıttığın eşyaları toplamaktan yoruldum” gibi. Kendinizi nasıl hissettiğinizden sadece siz sorumlusunuz! Anlayışlı olun! Eşiniz bir fikri defalarca dile getiriyorlarsa “anlayış” arıyor demektir. Mutlaka sizin de onunla aynı fikirde olmanız gerekmiyor, onu anlıyor olmanız yetecektir. Bir seferinde bir konuyu tartışın. Genelde bir tartışma sırasında ondan önceki on tartışmanın da hesabı ortaya çıkar. Bu durum işleri daha da zorlaştırır. Eşinizle iletişiminizde; sözsüz davranışlarınızla “sen değerlisin”, “güvenilirsin” ve “sevilmeye layıksın” mesajlarını verilmelisiniz. Hislerinizi değil, tepkilerinizi kontrol edin. Çatışmanın nedeni duygu değil, sizin o duygu karşısında verdiğiniz tepkidir. Sevdiği insan eve çok geç gelirse herkes sinirlenebilir, ama bu hissi doğal karşılayıp konuşmak gerekir. Hissetmek, insan olmanın bir parçasıdır.

Doğru iletişim için nelerden kaçınmak gerekir? Önemli konuları eşinizin işi başından aşkınken gündeme getirmeyin. Sizin birinci önceliğiniz belki de o sırada eşinizin birinci önceliği değil. Oysa siz, gerekli ilgiyi göstermediği sonucunu -yanlış da olsa- çıkaracaksınız. Her ikiniz için de uygun olan zamanı bekleyin, doğru zamanı yakaladığınızda konu orada çözülecektir. Yanlış zamanlama yüzünden çözümlenemediğinde problemler büyür. Ön fikirli olmayın, yani eşinizi “peşin hükümle” haksız ilan etmeyin. Örneğin; “sen anlaşılmazsın” yerine “ben seni anlamakta zorlanıyorum” demeyi tercih edin. Bu ifade ile eşinizin savunmasını kırıp, onu açık olmaya teşvik edebilirsiniz. Eşinizin lafını ağzına tıkamaktansa cevap almaya bakın. Talimat vermeyin, eşinize isteklerinizi iletirken rica ifadeleri kullanın. Talimatla rica arasında fark vardır; talimat yerine getirilmezse cezası vardır. Örneğin, bir somurtma, sessizlik vb. Oysa ricaların cezası yoktur ve belki de bu yüzden rica ettiğinizde her şey daha kolay olur. Gerçek rica kimseye sorumluluk yüklemez. Eşinize cevap vermek yerine tepki göstermeyi seçmeyin. Tepki vererek konuşmadan bir duyguyu iletirsiniz ancak ilettiğiniz mesaj eşiniz tarafından yanlış anlaşılabilir. Cevap vermek ise sözel bir eylemdir, konuşmaya davet eder. Hoşunuza gitmeyen bir şey olduğunda tepki değil cevap verin. Böylece sorun, anlaşılmaz bir durum olmaktan çıkar. Tepki verirseniz karşılığında tepki alırsınız ve sonuçta hedeften uzaklaşırsınız. Bir insanı ne kadar yakından tanırsanız kafasından geçenleri o kadar rahat tahmin etmeye başlarsınız. Ancak önemli konularda işin bu yönüne fazla güvenmemek gerekir. Yanlış tahmin ediyor olabilirsiniz. Konu önemliyse sormaktan çekinmeyin. Durum apaçık belli olsa bile, işin doğrusunu sormak, yanlış bir düşünceyle yola devam etmekten çok daha iyidir. Söze “ama, hayır, yok, olmaz, niçin…” gibi kelimelerle başlamak iletişim için zararlıdır, bu nedenle bu ifadelerden kaçınmak gerekir.

İletişimde cinsiyet farkları

Sosyal ilişkilerde erkeklerin kadınlardan daha az duygusal oldukları yeni bir bulgu değildir. Kadınlar genellikle hislerini daha kolay ifade ederler. Başkalarının hislerine karşı daha duyarlıdırlar. Erkekler aksine daha ziyade nesnel ve pratik araçlara yönelirler. Erkeklere göre bağlılık konuşmayla değil birlikte iş yapmayla sağlanır; dolayısıyla evliliğe kadınlar kadar duygusal beklentilerle yaklaşmazlar.

İletişimde cinsiyet farklarına ilişkin yazılmış ve en çok satanlar listesine girmiş kitaplar vardır. Bunlardan biri olan “Hiçbir şey anlamıyorsun: Kadınlar ve Erkekler Konuşurken” de Deborah Tennen çocukluktan itibaren farklı sosyalleşen kadın ve erkeklerin diyaloglarının kültürler arası diyaloglara benzediğini belirtir. Yani kadın ve erkeğin iletişimi arasındaki uçurum, iki farklı kültürde yetişmiş, farklı lisanı, alışkanlıkları ve değer yargıları olan iki insanın iletişimi arasındaki uçurum gibidir.

John Gray (1992) ise bir adım ileri giderek kadın ve erkeklerin iletişimlerindeki güçlükleri faklı gezegenlerden geldiklerini farz ederek anlayabileceğimizi söyler “Erkekler Mars’tan,Kadınlar Venüs’ten” adlı kitabında.

Erkekler genellikle diyaloglarında baskın olmak isterler. Fakat konuşma tartışmaya sürükleniyorsa ve mesele eşi tarafından ortaya atılmışsa konuşmayı kesmeyi tercih ederler. Çatışma başlatmada kadınlar dolaylı ifadeler ve imaları kullanırken, erkekler daha direkt yollarla meydan okuma veya ikna etmeyi tercih ederler.

Eşinizle iletişiminizde önemli cinsiyet farklılıkları olduğunu göz önünde bulundurmalısınız. Kadınlar “duyguları, düşünceleri veya yaşananları bol bol paylaşmak” için iletişim kurarken; erkekler “bir bilgi vermek ya da bir sorun çözmek” için iletişim kurmaktadırlar. Ortada bir problem varsa; erkeğin tarzı “kendim hallederim”, kadının ise “beraberce halletmeliyiz” şeklinde görülmektedir.
Erkekler, “sen benim hayatımın kahramanısın, sana güveniyorum” mesajlarını aldıklarında kendilerini “erkek” olarak en iyi hissetmektedirler. Kadınlar ise “sen benim hayatımdaki tek kadınsın, bu hayatı yalnız seninle geçirebilirim” mesajlarını aldıklarında kendilerini “kadın” olarak en iyi hissetmektedirler. Eşlerinden hediye aldıklarında erkekler için önce “ne işe yarayacağı”, sonra da ”kaç para olduğu” önemli iken, kadınlar eşlerinin kendilerine değer verdiğini hissettikleri için mutlu olurlar.
İletişimi engelleyen faktörler
Öğüt vermek, çözüm getirmek, yönlendirmek:
Eşinizle konuşurken iletişimi kesen bazı mesajlar vardır;
“Şöyle yap, böyle yapma…” “Bu şekilde hareket etmemelisin…” “Yoruluyorum diye yakınacağına geceleri erken yat…” “Bu kadar düzensiz çalışırsan, işlerini tabi yetiştiremezsin…” gibi cümleler, eşinizde direnç, yaratabilir, savunmaya itebilir. Genellikle öğüt vermek, tavsiyede bulunmak eşinizde baskı veya suçluluk duyguları uyandırarak, iletişimin kesilmesine veya yön değiştirmesine neden olabilir.
Yargılamak, eleştirmek, ad takmak:
“Sen zaten hep kolaya kaçarsın…” “Bebek gibi davranıyorsun…” “Şikayetten başka bir şey bilmezsin zaten…” “Hiçbir fedakarlığa katlanmak istemiyorsun…”
Genellikle yargılama ve eleştirme tepkileri ile karşılaşan bir kişi, kendisini anlaşılmamış, itilmiş, haksızlığa uğramış ya da çaresiz hisseder. Bunun sonucunda iletişimi keser ya da öfkeyle karşılık verebilir.
Soru sormak, araştırmak, incelemek:
“Neden?…Sen ona ne yaptın?…O sana ne dedi?… Neden şunu söylemedin?…”
Genellikle soru, inceleme, nedenini arama gibi yaklaşımların içinde önyargı, eleştiri veya zorunlu çözüm önerisi bulunur, ayrıca konuşma sorulara cevap vermeye takılarak, yön değiştirip asıl konudan uzaklaşabilir. Sorularla yürüyen iletişimde, genellikle soru soranın nereye varmak istediğini diğer kişi anlayamadığından endişeye kapılabilir veya savunmaya geçebilir.
Teşhis koymak:
“Aslında sen öyle demek istemiyorsun…” “Ben senin aslında neden öyle yaptığını biliyorum…” “Aslında senin derdin başka…” “Anlaşılan bir süre sana yardımcı olmamı isteyeceksin…” “Bunları beni üzmek için anlatıyorsun…”
Bu tür yaklaşımlarda, kişi sanki eşinin niyetini, söylemek istediklerini çok iyi biliyormuş, onun kafasının içindekileri okuyormuş gibi bir tavır içine girdiğinden, eşini savunmaya ittiği gibi, sinirlenmesine, sabırsızlanmasına veya öfkeli cevaplar vermesine neden olabilir. Bu tür ifadelerle karşı karşıya kalan kişi kendisini kıstırılmış, yanlış anlaşılmış hissedebileceği için büyük olasılıkla iletişimi keser.
Teselli etmek, konuyu değiştirmek:
“Aldırma, boşver…” “Düzelir canım, bunu dert etme…” “Başka şeylerden konuşalım…” “Olur böyle şeyler, geçer…” “Bir kahve iç düzelirsin…” “Aman sen de her şeyi ciddiye alıyorsun…”
Aslında teselli etmek çoğu zaman yararlıdır, ancak doğru olan eşinizi duyduğunuzu ve anladığınızı belirttikten sonra teselli vermenizdir. Söyledikleri duyulmadan, teselli ediliyormuş hissini yaşayan kişi, kendisini dinlenilmemiş, söyledikleri saçma bulunmuş ve anlaşılmamış hissedebilir. Önemsenmemiş veya tam olarak dinlenilmemiş olmaktan dolayı kızgınlık duyabilir. Genellikle, dinlemeden verilen teselli mesajları, konuşan kişide sorununun küçümsendiği duygusunu yaratabilir.

Evlilikte iletişim hataları
Yıkıcı eleştiri: Eşlerin, birbirlerinin olumsuz yönlerine odaklanmaları ve olumlu yönlerini görememeleri sonucu birbirlerini incitecek şekilde eleştirmeleridir. Örneğin, “sen beni üzmekten zevk alıyorsun.”
Genelleme: Eşlerin birbirlerinin kişilik özelliklerini içeren yargı, eleştiri ve genellemeler yapmalarıdır. Örneğin, “sen zaten hep bencilsin.”

Akıl okuma ve yıkıcı niyet geliştirme: Eşlerin birbirlerinin söylediklerinden çok, söylemediklerini anlamaya ya da söylenenlerin arkasındaki niyeti anlamaya çalışmalarıdır. Örneğin, “bunu benim iyiliğim için yaptığını söylüyorsun ama senin asıl niyetin beni aşağılamak.”

Geçmişi getirme: Eşlerin, geçmişte yaşanan olayları hatırlatarak iletişimi bozmalarıdır. Örneğin, “evliliğimizin ilk yıllarında ailenin bana yaptıklarını asla unutmayacağım.”

Kendini bütünüyle haklı görme: Kendini bütünüyle haklı, eşini ise bütünüyle haksız konuma düşürme çabası sonucu iletişimin kesilmesidir. Örneğin, “evliliğimiz boyunca hiçbir tartışma benim yüzümden başlamadı.”

Eşlerin kendi davranışları ile ilgili olarak sorumluluk almaması: Eşlerden birinin kendisinin yaptığı hataların ve davranışların sorumluluğunu kabul etmemesi sonucu iletişimin kesilmesidir. Örneğin, “beni kızdırıyorsun ve ben de işte bu yüzden saldırgan oluyorum.”

İşi yokuşa süren ifadeler: Örneğin, “şimdi çaba gösteriyorsun ama artık çok geç bunları beş yıl önce yapmalıydın.”

Mantığı silah olarak kullanma: Örneğin, “madem aynı görüşte değiliz, o halde benim dediklerimi çürüt, senin dediklerini yapalım.”

Ses tonunu yükseltme: Eşlerin ses tonunu yükseltmesi çoğunlukla iletişim bozulmasına yol açar.

Eşlerden birinin danışman rolünü üstlenmesi: Örneğin, “senin durumunu anlıyorum, bundan sonra doğruyu bulmana yardımcı olacağım.

İletişim hatalarını düzeltmeye yönelik örnekler
“Sen beni incitmekten zevk alıyorsun” yerine “senden bunları duymak beni çok incitti.”

“Beni her zaman başkalarının yanında aşağılıyorsun” yerine “geçen gün başkalarının yanında söylediklerin beni çok utandırdı.”

“Beni kızdırıyorsun ve ben de işte bu yüzden saldırgan oluyorum” yerine “bazen öfkeme hakim olamıyorum.”

“Madem aynı görüşte değiliz, o halde benim dediklerimi çürüt, senin dediklerini yapalım” yerine “senin söylediklerin aklıma yatmasa da, eğer çok istiyorsan bunu senin için yapabilirim.”

“Şimdi çaba gösteriyorsun ama artık çok geç, bunları beş yıl önce yapmalıydın” yerine “beş yıldır yapmadığın davranışları bugün yapıyor olman beni çok mutlu ediyor.”

Eşinizle iletişiminizin engellere takıldığını düşünüyorsanız öncelikle kendi iletişim kurma biçiminizi gözden geçirin. Çünkü iyi bir dinleyici olmanın, diğer insanları dinlemenin ve anlamanın birinci şartı; kişinin öncelikle kendisini dinlemeyi ve anlamayı başarabilmesidir.

Evlilikte yaşanan sorunların çözümü için doğru iletişim yöntemlerini uygulamak oldukça önemlidir. Ancak denediğiniz yöntemlere rağmen, evliliğinizde yaşandığınız sorunları çözmekte güçlük çekiyorsanız evlilik terapisinden yararlanabilirsiniz.
Hatice TOPÇU
Uzman Psikolog