YEME BOZUKLUĞU
Yeme bozukluğu, bireyin zihinsel veya duygusal durumundan kaynaklanan bir rahatsızlık nedeniyle yetersiz veya aşırı şekilde besin tüketimine sebebiyet vermesidir. Çoğu yeme bozukluğu vücut kilosu, vücut görünümü ve günlük tüketilen yiyeceklerin üzerine çok fazla düşünmeyi içerir. Bu durumlar bireyi tehlikeli yeme davranışlarına sürükler.
Özellikle içerisinde bulunduğumuz ve son 20 yılı aşkın süre itibarıyla toplumun ‘beden algısı’ dayatması ve zayıf olma zorunluluğu düşüncesi yeme bozuklukları için bir tetikleyici oluşturmakta ve risk durumu içermektedir.
Yeme bozukluğu olan kişilerde sağlıksız yeme davranış örüntüleri gözlendiğinden dolayı aşırı veya az yemenin sonucunda bu kişilerde; sindirim sisteminde bozukluklar, kalp sorunları, cilt ve saç sorunları, hormonal bozukluklar, ağız sağlığında bozulma gibi birçok sağlık sorunlarına yol açabilir. Yeme bozuklukların altında yatan nedenler sadece fiziksel yeme değil, psikolojik kaynaklı; depresyon, değersizlik, düşük benlik saygısı gibi rahatsızlıklardan dolayı veya bu rahatsızlıkla birlikte gözlenebilir.
Genel olarak genç kadınlarda ve ergenlerde görülse de, son yıllarda erkeklerde görülen yeme bozukluğu iki katına çıkmıştır.
Hastanın psikolojik sorunlarının yanında genel sağlık durumuyla ilgili de ciddi problemler gözlenebilir. Tedavi süreci için tedavi planlaması birçok tıbbi alanın bir araya gelmesiyle oluşturulmalıdır.
Yeme Bozuklukları Türleri
Amerikan Psikiyatri Birliği (APA: American Psychiatric Association)’nin 2013 yılında yayınladığı kriterlerdeki (DSM 5) Yeme Bozuklukları
- Anoreksiya Nervoza
- Bulimiya Nervoza
- Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating)
- Sınıflandırılamayan Yeme Bozuklukları (Ortoreksiya Nervoza, Bigoreksiya)
Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya nervozalı bireyler, kilo almaktan aşırı derecede korkmaları sebebiyle her ne kadar ciddi derecede zayıf olmalarına rağmen kendilerini şişman aynada şişman olarak görüp yemek yemeyi istemezler ve kendilerini uzun süre aç bırakırlar. Bu hastalığın erken dönemlerinde yemek yeme davranışlarında bir problem olduğunu inkâr ederler fakat yemek yemeleri, vücut ölçülerini sıklıkla kontrol etmek, sürekli olarak tartılmak onlar için takıntılı hale gelmiştir.
Hastalığın ileri safhalarında bireyler, aşırı yeme döngüsüne girerek besin alımı açısından çok kısıtlı diyetlere girme ve aşırı egzersiz yapma, hatta müshil alarak kendini kusturma davranışlarında bulunurlar.
Bu sağlıksız yeme davranışıyla birlikte; vücutta kalsiyum kaybı sebebiyle kemik erimeleri, kas dokusunda kayıplar, saç ve tırnaklarda kırılmalar, düşük tansiyon, kalp sorunları, yorgunluk, kansızlık, kadınlar için adet görememe gibi sağlık problemleri görülmektedir.
Anoreksiya nervoza tanı kriterleri şunlardır:
- Bireyin yaşı ve boyuna göre fiziksel sağlığını sağlayabilmesi için olması beklenen kilonun çok aşağısında olma veya büyüme sürecinde beklenen kilonun altında olma
- Bireyin çok zayıf olmasına rağmen kilo almaktan veya şişman olmaktan aşırı derecede korkma durumuyla birlikte kilo almanın önüne geçen davranışlarda bulunması
- Vücut görünüşü veya ağırlığı hakkında düşüncelerinde bozukluk, özdeğerlendirme bakımından vücut şekli ve ağırlığından sebepsiz yere etkilenme veya kilosunun aşırı düşük olmasına rağmen inkâr etme
Bulimiya Nervoza
Bulimiya nervozalı bireyler, sık sık tekrarlayan yeme ataklarında fazla miktarda besin tüketirler. Çoğu zaman şeker ve karbonhidrat oranları yüksek yiyecekleri çok miktarlarda, hızlı bir şekilde yiyerek yeme nöbetleri içerisinde kendilerini bulurlar ve bu esnada kendilerini aşırı kontrolsüz hissederler. Yeme nöbetleri sonrası bu davranışı telafi etmek için; aç kalma, kendini kusturma, fazla miktarda müshil tüketme, aşırı spor faaliyetlerde bulunma veya bu davranışların hepsini bir arada gösterebilirler.
Bulumiya nervozalı kişiler utanma duygusu sebebiyle bu yeme davranışını gizlice yaparlar ve hasta her yeme davranışından sonra kendisini kusturması ciddi sağlık sorunlarına yol açar.
Bulimiya nervoza tanı kriterleri şunlardır:
- 2 saatlik bir zamanda çok miktarda besin tüketimi
- Yeme atakları sonrası kontrol kaybı düşüncesi
- Kilo alımını telafi etme davranışlarını en az haftada 1 kez uygulama
- Anoreksiya Nervoza’daki yeme atağından farklı olma
Bu sağlıksız yeme davranışıyla birlikte; sık sık tekrarlayan kusma sebebiyle mide kapağı tonusunun bozulması ve buna bağlı reflü, kronik şekilde kızarmış ve yaralı boğaz, müshil kullanımı sebebiyle bağırsak sorunları gibi sağlık problemleri görülmektedir.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating)
Tıkınırcasına yeme bozukluğu olan bireyler, yemek yerken kontrollerini kaybederler, kısa bir zaman içerisinde yiyebileceğinden fazla miktarda besin tüketirler ve bu yeme davranışını durduramadıkları, devamında süregelen aşırı miktarlarda yeme davranışını sürdürürler. Bulimiya nervozadan farkı, bu yeme davranışının telafisini; kendilerini kusturma, müshil alma, aşırı spor faaliyetlerinde bulunma gibi davranışları göstermezler. Bununla birlikte bireyler fazla yemenin yarattığı sıkıntı ve suçluluk tekrar aynı yeme döngüsüne sebebiyet verir.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu tanı kriterleri şunlardır:
- Kısa bir süre içerisinde bireyin yiyebileceğinden fazla miktarda besin tüketimi ve bunun kısa bir süre sonra yeniden tekrarlanması
- Yeme atağı sırasında kontrol kaybı hissi
- Rahatsız edici derecede doymuş hissedene kadar yemek yeme
- Yediklerinin miktarının görülmesinden utanma ve gizli besin tüketimi
- Yeme sonrası suçlu veya depresif hissetme
Ortoreksiya Nervoza
Ortoresiya nervozalı bireyler, sağlıklı beslenme üzerine kişinin yaşantısına müdahale eden doğal beslenme takıntısıdır. Bireyin beslenme alışkanlıklarındaki bu takıntı, yenilen yemeğin miktarı değil, kalitesiyle yani doğal olmasıyla ilgilidir.
Bireyler bir yiyecek satın alırken ürünlerin ambalajını çok uzun süre incelerler, incelediklerinin ürünün içerik listesini tararken doğal olup olmadığına çok dikkat ederler. Bu kişilerde bunlara bağlı olarak depresyon, anksiyete, stres ve mükemmeliyetçilik gibi şikayetler de görülür.
Bigoreksiya
Vücut geliştirme, ağırlık kaldırma, kısıtlı kalori alımı ve diğer uygulamaların bir araya getirilmesiyle kasların geliştirilmesi faaliyetidir. Bazı bireyler vücut geliştirme için günlük yaşantılarının birçok saatini vücut geliştirme sporuyla uğraşırlar. Bigoreksiya, vücut geliştirici bireylerin vücutları için spor yaparken ne kadar zaman harcasalar ve ne kadar zorlasalar da yeteri kadar kasa sahip olamadıklarını düşünürler. Normal bireylerin günlük spor aktiviteleri yaklaşık 40 dakika sürerken, bigoreksiyalılar vücut geliştirme için 5 saat ya da daha fazla süre boyunca çalışırlar buna rağmen vücutlarının yeteri kadar gelişemediği düşüncesiyle hep daha fazlasını isterler.
Protein ağırlıklı beslenme, aşırı protein kullanımı, tek yönlü besin alımı sonucunda bireylerin sağlıklarında ciddi rahatsızlıklar görülür. Bunu önlemek için beslenme alışkanlıklarının beslenme uzmanları tarafından değiştirilip düzenlenmesi gerekir. Bireylerin günlük spor aktivite saatleri uzman spor hocaları tarafından ayarlanmalıdır. Bununla birlikte bireyler alanında uzman kişilerce psikolojik destek almalıdır.
Bigoreksiya tanı kriterleri şunlardır:
- Bireyin vücut geliştirme için günlük spor aktivitelerindeki zamanın normal bireylere kıyasla fazla olması
- Vücut geliştirme sporuyla ilgilenenlerin yeteri kadar kasa sahip olmadıkları düşüncesiyle daha fazla spor faaliyeti yapma düşüncesi
Yeme bozuklukları ölüme sebebiyet verebilir mi?
Yeme bozuklukları ölüme sebebiyet verebilir. Yeme bozuklukları türleri arasında anoreksiya nervoza ve bulimiya nervoza hastalıkları en ölümcül olanlarıdır. Özellikle anoresiya nervozaya sahip hastalar diğer yeme bozukluğuna sahip hastalara göre daha fazla risk altındadır.
Yeme bozuklukları tedavi süreci neleri kapsar?
Tedavi psikiyatri uzmanın öncülüğünde, hastanın durumuna göre diğer tıbbi alanlar ile iş birliği içerisinde yapılmadır. Tek bir tedavi yaklaşımından çok, birçok yaklaşımın bir araya getirilmesi ile hastaya yardımcı olmak daha etkili bir tedavi süreci gerçekleştirilir. Alanında uzman bir psikolog ile psikoterapi hastaya yardımcı olmak için işlevseldir. Tedavideki ilk amaç, tedavi talebi az olan hastanın tedavi için iş birliği yapmasını sağlamak olmalıdır.